به طور کلی کمپوست سازی مهمترین بخش پرورش قارچ خوراکی است. در واقع هرچه در کیفیت کمپوست سرمایه گذاری شود و در ساخت آن توجه و دقت بیشتری مبذول شود، به همان نسبت تولید قارچ افزایش می یابد. در ایران کمپوست سازی را می توان به سه دسته تقسیم کرد: 1. کمپوست سازی سنتی 2. کمپوست سازی مکانیزه 3. کمپوست سازی بسیار مدرن (اروپایی)
1. کمپوست سازی سنتی : این روش در بیشتر واحدهای کوچک و برخی واحدهای متوسط اجرا می شود. مشکلی که این روش دارد، به کارگیری نیروی انسانی بیشتر و پایین بودن کیفیت کمپوست است، زیرا در فاز اول کمپوست سازی، اختلاط مواد ابتدا به وسیله تراکتور بیل دار صورت می گیرد و سپس با چهارشاخ کمپوست را قالب می زنند. با این عملیات نمی توان اختلاط خوبی به دست آورد (Mix) و در پایان برای پرکردن تونل پاستوریزه نیز کارگران با چهارشاخ کمپوست را به داخل تونل می ریزند. اشکالی که در این مرحله به وجود می آید این است که تکه هایی از کمپوست فشرده می ماند، لذا در حین سیرکولاسیون هوا در تونل، قسمت های فشرده از سیرکولاسیون هوا بی بهره بوده و در پایان دوره پاستوریزه کمپوست های متراکم فاقد ترموفیل می شوند. تجربه نشان داده که به روش سنتی می توان حدود 12 درصد الی 16 درصد قارچ برداشت کرد. بنابراین که روش سنتی به هیچ وجه مقرون به صرفه نیست.
2. کمپوست سازی مکانیزه : این روش در بیشتر واحدهای متوسط و برخی از واحدهای بزرگ قارچ کاری متداول شده است. یعنی مراحل فاز یک را با ماشین آلاتی نظیر: میکسر، تونر، تونل پرکن و یا کمپوست ماشین سه کاره انجام می دهند و همچنین در فاز دو برای کشت کمپوست از دستگاه کیسه پرکن یک قلو و یا دوقلو استفاده می کنند. روش مکانیزه برای تولیدکننده دو مزیت عمده دارد. اول اینکه هزینه کارگری به میزان چشم گیری کاهش یافته و ثانیا کیفیت کمپوست افزایش قابل ملاحظه ای می یابد. زیرا در روش مکانیزه اشکالات سنتی برطرف شده و با تجارت به دست آمده با این روش می توان حدود 20 درصد الی 25 درصد قارچ به دست آورد.
3. کمپوست سازی بسیار مدرن (اروپایی) در این روش کلیه عملیات در فضای بسته صورت می گیرد (indoor) و تمام عملیات به وسیله ماشین آلات پیشرفته صورت می گیرد. به طور اختصار در فاز یک، ابتدا مواد اولیه به وسیله میکس لاین ساخته شده و بلافاصله داخل بونکر می شود (Bunker) و پس از جابجایی های مرحله بونکر، کمپوست را به داخل تونل پاستوریزه می برند و سپس به تونل های اسپاون ران منتقل می شود. یعنی فاز سوم را نیز در بخش کمپوست سازی طی می کند. در تمام این مراحل از ماشین آلات پیشرفته ای نظیر میکس لاین ـ فیلینگ کاست ـ وینچ و نوار نقاله استفاده می شود. در پایان با دستگاه کمپوست بلوک ماشین، کمپوست را به صورت بلوک تولید و سپس برای مصرف بارگیری می کنند. با این روش کمپوست خوب و با کیفیت تولید می شود. اما نیاز به سرمایه گذاری کلان دارد علاوه بر این که برای راه اندازی و نگهداری ماشین آلات مذکور نیاز به تکنسین ها و متخصصین ماهر دارد با این روش می توان حدود 25 درصد الی 30 درصد قارچ به دست آورد.
کمپوست :
کمپوست محصول یک فرآیند بیوتکنولوژیکی و به عبارت دیگر استحاله مواد آلی است که توسط تعداد کثیری میکرو ارگانیزم های هوازی گرما دوست در داخل توده ای در مجاورت حرارت ، رطوبت ، اکسیژن انجام می گیرد و با ایجاد 60 تا 75 درجه سانتیگراد گرما و تشکیل آنتی بیوتیک ها در حین عمل پاستورایزاسیون انجام گرفته و عوامل بیماری زا و بذر علف های هرز را از بین می برد
روش تهیه کمپوست قارچ دکمه ای :
کمپوست سازی در دو فاز انجام می گیرد فاز I معروف به فاز تخمیر و فاز II معروف به فاز پاستوریزاسیون می باشد.
فاز I :
برای تهیه کمپوست فرمولهای متفاوتی وجود دارد که با توجه به مواد موجود در هر محیط تعیین می شود اما از فرمول زیر می توان در هر محدوده با کمی تغییرات استفاده کرد:
1 -کلش گندم 6000 کیلوگرم (محیط اصلی)
2- کود مرغی 3500 کیلوگرم ( مکملها )
3- ملاس 100 کیلوگرم ( مواد غذایی کنستانتره )
4- اوره 100 کیلوگرم ( مواد شیمیایی )
5 -گچ هیدراته 400 کیلوگرم (مواد معدنی )
خیساندن:
ابتدا کلش گندم را باید کاملا با آب خیس نمود برای این کار بسته های کلش را از هم باز می کنند و بر روی یک بستری که بتون که دارای زه کش می باشد می ریزند با شلنگ روی آن اب می پاشند و آب خارج شده از زه کش را دوباره روی آن پمپ می کنند (آب کثیف) در ابتدا کلش به سختی آب جذب می کند به ازای هر تن کلش حدود 5000 لیتر آب لازم داریم.
مخلوط کردن:
تمام مواد به جزء گچ را کاملا باهم مخلوط می کنیم و آن را بر روی یک بستری که بتون دارای زهکش می باشد به صورت زیر به اصطلاح قالب می زنیم ( طول بستگی به مقدار کمپوست دارد )
در تابستان، بهار و پاییز : ارتفاع 1.2 متر و عرض 1.2 متر
در زمستان: ارتفاع 1.5 متر و عرض 1.5 متر
به ترتیب زیر این مرحله به اتمام می رسد:
1- روز اول : مخلوط و انباشت کردن
2- روز چهارم : اولین برگرداندن
3- روز هشتم : دومین برگرداندن
4- روز دوازدهم : سومین برگرداندن
5- روز شانزدهم : چهارمین برگرداندن
6- روز بیستم : شروع فاز II
در برگردان سوم و چهارم گچ را نیز اضافه می کنیم
فاز II :
در این مرحله کمپوست اماده شده در فاز I وارد تونلی که تمام شرایط تحت کنترل است به منظور پاستوریزاسیون (کشتن کلیه میکروارگانیسمهای بیماریزا ) و کاندیشن یا همان شیرین کردن ( حذف آمونیاک و تبدیل آن به نیترات ) می شود.در این مرحله در ابتدا دما را به 60 درجه سانتیگراد به مدت 8 ساعت می رسانند سپس دما را تا 52 درجه سانتیگراد پایین می آورند و برای شیرین کردن به مدت 7 روز دیگر در این دما می ماند. پس از رسیدن به دمای محیط آن را بذر زنی می کنند.
نکات:
1- کمپوست آماده شده باید بوی علف تازه چیده شده بدهد و هرگز اثری از آمونیاک در آن نباشد.
2- هر کلش باید ترد باشد و هرگز سفت نباشد.
3- رطوبت کمپوست را باید با دست اندازه گرفت برای این کار کمی کمپوست را در مشت می فشاریم اگر یکی دو قطره آب از آن چکید رطوبت آن مناسب است و اگر شرشر ریخت رطوبت زیاد است وباید رطوبت آن را تبخیر کرد و اگر اصلا نریخت باید به آن رطوبت اضافه نمود.
4- میزان برگرداندن بستگی به هوادیدگی دارد اگر هوادیدگی مناسب نبود میتوان این کار را هر دو روز انجام داد تا روز شانزدهم.
5- کمپوست نباید دست را کثیف کند.
